Czym różni się akt darowizny od testamentu?

W obecnych, trudnych i pełnych niepokoju czasach, coraz więcej osób zastanawia się nad zabezpieczeniem przyszłości swoich bliskich — dzieci i wnuków. Żeby zapewnić im jak najlepszą stabilność, ludzie decydują się przepisać swój dom lub mieszkanie. Samo wręczenie kluczy nie jest równoznaczne z podarowaniem nieruchomości konkretnej, wyznaczonej przez nas osobie. Aby formalności stało się zadość, należy sporządzić akt darowizny, lub testament. W obu dokumentach należy jasno wskazać konkretną osobę/osoby, którym chcemy powierzyć naszą nieruchomość. Niestety, oba dokumenty są często mylone ze sobą i traktowane jak jeden, i ten sam akt notarialny. Jak dokonać i sporządzić taki akt?, Czym różni się od siebie testament i akt darowizny? Niniejszy tekst odpowie na te pytania.

Testament i wszystko, co jest w nim zawarte — wchodzi w życie wraz ze śmiercią spadkodawcy. Można sporządzić go samodzielnie — jest to testament tzw. holograficzny, lub w kancelarii notarialnej — testament notarialny, za odpowiednią opłatą. Za życia można dokument wielokrotnie modyfikować. Ważne jest, by w przypadku dokonania zmian w testamencie, znalazła się data, kiedy został on zmodyfikowany. Umożliwi to zarówno odpowiednim organom jak bliskim szybką identyfikację odpowiedniej wersji dokumenty, po śmierci zmarłego.

Co więcej, darczyńca do końca swojego życia jest w posiadaniu swojego majątku lub nieruchomości, do których prawo osoba obdarowana i zapisana w akcie, ma dopiero po śmierci zmarłego. Nie ma tutaj zagrożenia, że majątek zostanie odebrany przed śmiercią właściciela.

Istnieją natomiast sytuacje, w których testament można podważyć. Najczęściej jest to kwestia tzw. zachowku. Jest to uprawnienie, które ma za zadanie ochronę najbliższych krewnych spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z przepisów ustawy, są to zstępni (każdy kolejny potomek spadkodawcy tj. dzieci, wnuki itp.), małżonek oraz rodzice. Te osoby mogą żądać od osoby powołanej zamiast nich do spadku, zapłaty kwoty pieniężnej i jest to pewnego rodzaju zadośćuczynienie spadku, który należałby się im w przypadku dziedziczenia ustawowego (czyli bez sporządzonego testamentu). Jeżeli też któraś z osób bliskich z rodziny, nie została wymiona w spadku np. córka czy siostra osoby zmarłej — również może żądać od pozostałych osób zachowku. Najczęściej takie sprawy mają swój finał w sądzie, kiedy rodziny osób zmarłych wykłócają się nawzajem o to, kto ma, do czego prawo, i co komu się należy.

Testament możemy również podważyć w  sytuacji, kiedy mamy wątpliwości co do sposobu jego sporządzenia — mówi o tym paragraf 945 § 1 pkt 1 KC (Kodeks Cywilny — przyp. red.): „Testament jest nieważny, jeżeli został sporządzony:

1) w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli;

2) pod wpływem błędu uzasadniającego przypuszczenie, że gdyby spadkodawca nie działał pod wpływem błędu, nie sporządziłby testamentu tej treści;

3) pod wpływem groźby”.

Takie sytuacje dotyczą też osób, cierpiących na choroby psychiczne. W przypadku tych ostatnich niezbędne jest przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego.

Koszt sporządzenia testamentu w kancelarii notarialnej oscyluje w granicach 200 - 300 zł. Kwota różni się też w zależności, czy testament będzie miał zapis zwykły, czy może windykacyjny. Różnica między jednym i drugim jest następująca: zapis windykacyjny — istotnie ogranicza zakres składników majątku możliwy do rozdysponowania, przedmiotem zapisu zwykłego może być każdy przedmiot lub prawo majątkowe.

Jeżeli mówimy o akcie darowizny jest on o wiele droższy, niż testament w formie notarialnej. „Aktem darowizny nazywamy przekazanie domu, mieszkania czy nawet samochodu drugiej osobie. Odbywa się ono w formie bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego, kosztem swego majątku” — zgodnie z art. 888 § 1 K.C. Taki dokument jest sporządzany w kancelarii notarialnej. Niestety, to, że czynność jest nieodpłatna, nie oznacza, że będzie bezpłatna. Z tą czynnością prawną wiąże się bowiem konieczność poniesienia pewnych kosztów. Wśród nich już na samym początku jest taksa notarialna, czyli opłata za sporządzenie aktu przenoszącego własność z osoby obdarowującej na obdarowywanego. Tego kosztu nie unikniemy.

Wysokość tzw. taksy notarialnej (wynagrodzenia notariusza za wykonane czynności. Kwota do zapłaty za wyświadczoną przez notariusza usługę co do zasady zależy od wartości czynności notarialnej. Ostateczną sumę stanowi taksa notarialna plus VAT, który wynosi 23% — przyp. red.) jest uzależniona od wartości, jaką dana nieruchomość posiada. To nie koniec opłat, gdyż trzeba liczyć się z kosztem wypisu dokumentu, oraz z koniecznością uiszczenia opłat związanych ze wpisaniem nowego właściciela do księgi wieczystej darowanej nieruchomości.

Finalnie, dochodzi do opłaty jeszcze podatek, którego wysokość opłaty zależy od stopnia pokrewieństwa łączącego darczyńcę z obdarowywanym. Kiedy możemy być zwolnieni od jego zapłaty? Zwolnionym od podatku można zostać w momencie, kiedy wg art.4 Ustawy o podatku od spadku i darowizn jest się w 3 grupach podatkowych: 

• I grupa podatkowa (małżonek, zstępni (np. syn, córka, wnuki, prawnuki), wstępni (np. matka, ojciec, dziadkowie), pasierb, zięć, synowa, rodzeństwo, ojczym, macocha, teściowie),
• II grupa podatkowa (zstępni rodzeństwa, rodzeństwo rodziców, zstępni i małżonkowie pasierbów, małżonkowie rodzeństwa i rodzeństwo małżonków, małżonkowie rodzeństwa małżonków),
• III grupa podatkowa (pozostali aniżeli wyżej wymienieni).

Istnieje jeszcze możliwość, że w przypadku darowizny nieruchomości osoba nienależąca do tzw. grupy zerowej (osoby wymienione w grupie I, z wyjątkiem: teściów, zięcia i synowej — przyp. red.), nie będzie musiała zapłacić podatku od darowizny. Przepis art. 16 ust. 1 Ustawy o podatku od spadku i darowizn wprowadza uprawnienie skorzystania z tzw. ulgi mieszkaniowej:

• „W przypadku nabycia własności (współwłasności) budynku mieszkalnego lub lokalu mieszkalnego stanowiącego odrębną nieruchomość, spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego lub udziału w takim prawie, spółdzielczego prawa do domu jednorodzinnego albo udziału w takim prawie, w drodze dziedziczenia, zapisu zwykłego, zapisu windykacyjnego, dalszego zapisu, polecenia testamentowego, darowizny lub polecenia darczyńcy przez osoby zaliczane do I grupy podatkowej”,
• „Nie wlicza się do podstawy opodatkowania ich czystej wartości do łącznej wysokości nieprzekraczającej 110 m² powierzchni użytkowej budynku lub lokalu. W przypadku nabycia części (udziału) budynku mieszkalnego lub lokalu albo udziału w spółdzielczym prawie do budynku mieszkalnego, lub lokalu ulga przysługuje stosownie do wielkości udziału”.

UWAGA: Metraż nie jest jedyną przesłanką, która musi być spełniona, by obdarowany mógł skorzystać z ulgi podatkowej, dodatkowo:

1. Osoba obdarowana nie może być najemcą mieszkania lub budynku,
2. Nie może posiadać własnego lokum,
3. Obdarowana osoba musi zamieszkiwać w danym mieszkaniu lub domu przez co najmniej 5 lat od chwili złożenia zeznania podatkowego, będąc zameldowanym na pobyt stały.

Jak widać, przepisy wcale nie ułatwiają życia. Co więcej, bardziej je komplikują. Dlatego decydując się na przekazanie swojego majątku, warto wcześniej zastanowić się nad tym, jaką formę przekazania darowizny wybrać. Im będzie ona łatwiejsza, tym lepiej będzie dla naszych bliskich, którym zaoszczędzimy czasu na chodzenie po urzędach i załatwienie formalności, oraz pieniędzy w portfelu.

Treści zamieszczone na blogu ImmoBooking mają charakter wyłącznie informacyjny lub reklamowy i nie stanowią porady  prawnej, inwestycyjnej lub podatkowej. Informacje zawarte na blogu mogą nie uwzględniać wszystkich aspektów istotnych dla danego zagadnienia oraz mogą wyrażać indywidualną opinię właściciela serwisu. Jednocześnie informujemy, że materiały zamieszczone w serwisie stanowią utwory w rozumieniu przepisów ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych.